Jan Stanko (Johannes Stanconis)
przyrodnik, przyrodoznawca i lekarz
(*1430 r. Wrocław, +1493/1494 r. Kraków)
Jan Stanko pochodził z rodziny mieszczańskiej. W roku 1462 uzyskał we Włoszech stopień doktora sztuki medycznej. W tym samym roku wrócił na Śląsk, gdzie piastował godność wrocławskiego kanonika katedralnego, następnie był proboszczem kolegiaty św. Krzyża we Wrocławiu, wreszcie został dziekanem kapituły w Głogowie. Tam też zgromadził wielki księgozbiór oraz rozpoczął badania naukowe. Po pewnym czasie opuścił Śląsk, aby na terenie Królestwa Polskiego objąć funkcję kanonika w Wieluniu i kantora w Sandomierzu. Związał się z dworem arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Sprowskiego, co pozwoliło mu obracać się wśród najwybitniejszych umysłów tej doby (m.in. Jana Ostroroga i Jana Długosza).
Przed rokiem 1466 Jan Stanko dostał się na dwór królewski. Podczas pobytu w Polsce zaangażował się w sprawy polityczne – brał udział w rokowaniach z Krzyżakami w Toruniu w roku 1466, gdzie doradzał w trakcie negocjacji Janowi Odrowążowi i Janowi Długoszowi. Od roku 1466 występował jako kanonik kapituły wrocławskiej. W Krakowie osiedlił się w roku 1469. Został członkiem krakowskiej kapituły katedralnej, a od roku 1470 piastował godność lekarza kapituły krakowskiej oraz członka fakultetu lekarskiego Akademii Krakowskiej (medycynę wykładał tam przez ćwierćwiecze, aż do końca życia). Jego biegłość w sztuce medycznej sprawiła, że król Kazimierz IV Jagiellończyk mianował go swym lekarzem nadwornym (przybocznym) i opiekunem swoich synów.
Data śmierci Jana Stanki nie jest znana. Według jednych autorów zmarł on przed 9 października 1493 roku, według innych – przed 29 kwietnia 1494 roku. Ogromny, zgromadzony przez długie lata księgozbiór, liczący 46 woluminów zawierających kodeksy z różnych dziedzin, zapisał uczony bibliotece krakowskiej kapituły katedralnej. Wykonawca testamentu, kardynał Fryderyk Jagiellończyk, oddał prawo dysponowania księgozbiorem kapitule wrocławskiej, a ta zezwoliła na pozostawienie w Krakowie jedynie dzieł teologicznych i prawniczych, które zgromadził w swym księgozbiorze Stanko.
Uczony charakteryzował się niezwykłym bogactwem i wszechstronnością zainteresowań. Interesował się teologią, prawem, medycyną i dziedzinami humanistycznymi, mineralogią i przyrodoznawstwem. Najwybitniejszym dziełem Jana Stanki jest wydany w 1472 roku „Antibolomenon” lub „Antidotarium”. Księga ta jest jednocześnie kompendium sztuki medycznej, praktyk leczniczych i aptekarskich oraz ogromną encyklopedią minerałów, roślin. Zawiera dawne nazwy chorób, części ciała, napojów i pokarmów używanych w lecznictwie. Jest swoistym przewodnikiem po ówczesnej technice medycznej - zawiera opisy sprzętów i przyborów medycznych. Znaczenie „Antidotarium” polega jednak na zawartych w nim treściach botanicznych i przyrodniczych. Autor zawarł w nim 20 000 synonimów łacińskich, niemieckich, greckich i arabskich, wśród których znalazło się też ok. 2000 synonimów polskich. Wśród wszystkich tych pojęć Jan Stanko wymienia ogromną na owe czasy liczbę 90 gatunków roślin zagranicznych i 433 gatunki krajowe (z których zidentyfikować udało się 347). Opisuje ponadto 219 prawie wyłącznie krajowych gatunków zwierząt, w tym 88 gatunków ptaków. W słowniku po raz pierwszy znalazły się takie używane do dziś pojęcia mineralogiczne jak 'kruszec', 'ruda', 'kopa', 'krzemień' i 'opoka'. „Antidotarium” pozwala uznać Jana Stankę za prekursora polskiej terminologii przyrodniczej - w jego słowniku przyrodniczo-lekarskim obok nazw łacińskich, po raz pierwszy widniały odpowiednie nazwy polskie. Świadczy to o jego przywiązaniu i zżyciu z kulturą polską. Był też Stanko prawdopodobnie niezwykle biegłym medykiem - zdołał wyleczyć Jana Długosza z ciężkiej kamicy moczowej i choroby oczu.
Jan Stanko jako autor najobszerniejszego i najdoskonalszego w średniowiecznej Europie, wielkiego katalogu flory i fauny, wniósł ogromny wkład w dziedzinę nauk przyrodniczych. Józef Rostafiński, który odkrył rangę średniowiecznego uczonego i jego znaczenie w rozwoju myśli przyrodniczej uznał, że jest Stanko najwybitniejszym przyrodnikiem europejskim pomiędzy Albertem Wielkim a Konradem Gesnerem. „Antidotarium” nie zostało nigdy wydrukowane, pozostało w rękopisie. W ten sposób daje się wytłumaczyć fakt, że oddziaływanie ogromnego dzieła profesora na dalszy rozwój nauk przyrodniczych miało niewielki zasięg. Część botaniczną dzieła, z rękopisu należącego do archiwum kapitulnego na Wawelu, opracował J. Rostafiński i wydał w 1900 roku.
Wykorzystano źródło:
http://pl.wikpedia.org
Data śmierci Jana Stanki nie jest znana. Według jednych autorów zmarł on przed 9 października 1493 roku, według innych – przed 29 kwietnia 1494 roku. Ogromny, zgromadzony przez długie lata księgozbiór, liczący 46 woluminów zawierających kodeksy z różnych dziedzin, zapisał uczony bibliotece krakowskiej kapituły katedralnej. Wykonawca testamentu, kardynał Fryderyk Jagiellończyk, oddał prawo dysponowania księgozbiorem kapitule wrocławskiej, a ta zezwoliła na pozostawienie w Krakowie jedynie dzieł teologicznych i prawniczych, które zgromadził w swym księgozbiorze Stanko.
Uczony charakteryzował się niezwykłym bogactwem i wszechstronnością zainteresowań. Interesował się teologią, prawem, medycyną i dziedzinami humanistycznymi, mineralogią i przyrodoznawstwem. Najwybitniejszym dziełem Jana Stanki jest wydany w 1472 roku „Antibolomenon” lub „Antidotarium”. Księga ta jest jednocześnie kompendium sztuki medycznej, praktyk leczniczych i aptekarskich oraz ogromną encyklopedią minerałów, roślin. Zawiera dawne nazwy chorób, części ciała, napojów i pokarmów używanych w lecznictwie. Jest swoistym przewodnikiem po ówczesnej technice medycznej - zawiera opisy sprzętów i przyborów medycznych. Znaczenie „Antidotarium” polega jednak na zawartych w nim treściach botanicznych i przyrodniczych. Autor zawarł w nim 20 000 synonimów łacińskich, niemieckich, greckich i arabskich, wśród których znalazło się też ok. 2000 synonimów polskich. Wśród wszystkich tych pojęć Jan Stanko wymienia ogromną na owe czasy liczbę 90 gatunków roślin zagranicznych i 433 gatunki krajowe (z których zidentyfikować udało się 347). Opisuje ponadto 219 prawie wyłącznie krajowych gatunków zwierząt, w tym 88 gatunków ptaków. W słowniku po raz pierwszy znalazły się takie używane do dziś pojęcia mineralogiczne jak 'kruszec', 'ruda', 'kopa', 'krzemień' i 'opoka'. „Antidotarium” pozwala uznać Jana Stankę za prekursora polskiej terminologii przyrodniczej - w jego słowniku przyrodniczo-lekarskim obok nazw łacińskich, po raz pierwszy widniały odpowiednie nazwy polskie. Świadczy to o jego przywiązaniu i zżyciu z kulturą polską. Był też Stanko prawdopodobnie niezwykle biegłym medykiem - zdołał wyleczyć Jana Długosza z ciężkiej kamicy moczowej i choroby oczu.
Jan Stanko jako autor najobszerniejszego i najdoskonalszego w średniowiecznej Europie, wielkiego katalogu flory i fauny, wniósł ogromny wkład w dziedzinę nauk przyrodniczych. Józef Rostafiński, który odkrył rangę średniowiecznego uczonego i jego znaczenie w rozwoju myśli przyrodniczej uznał, że jest Stanko najwybitniejszym przyrodnikiem europejskim pomiędzy Albertem Wielkim a Konradem Gesnerem. „Antidotarium” nie zostało nigdy wydrukowane, pozostało w rękopisie. W ten sposób daje się wytłumaczyć fakt, że oddziaływanie ogromnego dzieła profesora na dalszy rozwój nauk przyrodniczych miało niewielki zasięg. Część botaniczną dzieła, z rękopisu należącego do archiwum kapitulnego na Wawelu, opracował J. Rostafiński i wydał w 1900 roku.
Wykorzystano źródło:
http://pl.wikpedia.org
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz