Caspar von Schwenckfeld

teolog, przywódca religijny, radca dworu na dworach książęcych
(*10/11 1489 r. Osiek pow. Lubin, +1561 Ulm)

Rodzicami Caspara byli Hans von Sch­wenckfeld, posiadacz dóbr ziemskich w Osikesig i Barbaravon Kreckwitz. Wykształcenie otrzymał w Legnicy. Studiował prawo od 1505 r. w Kolonii, a od 1507 r. we Frankfurcie n. Odrą. W latach 1511-1515 był radcą dworu księcia von Münsterberg w Oleśnicy, w la­tach 1515-1518 księcia brzeskiego, a od 1518 księcia Fryderyka II Legnickiego. W roku 1523 niedosłuch wymusił na nim odejście ze służby dyplomatycznej. Zachęcony pismami Lutra, rozpoczął od 1518 r. intensywne studia biblijne. Na­uczył się języków oryginalnych Biblii, aby móc głębiej zrozumieć jej sens. Jego mistrzem był Valentin Krautwald, kano­nik katedry grobu Pańskiego w Legnicy. Schwenckfeld znajdował się pod wpły­wem Lutra, z biegiem czasu poszedł jednak inną drogą. 

Od 1521 r. zaczął jako kaznodzieja szerzyć luteranizm na Śląsku, a w następnym roku udało mu się nawrócić na to wyznanie księcia legnickiego (który od 1524 r. uczynił je religią państwową). Od 1523 r. Schwenckfeld żył jako świecki ewangelizator i kaznodzieja, nie przy­łączył się jednak do żadnego z wyznań czasu reformacji. Doktryna religijna Schwenkfelda ukształtowała się pod wpływem radykalnych protestantów takich jak: Thomas Muntzer i Aadreas Karlstadt. Pod tym wpływem odrzucił w 1524 r. doktrynę Lutra o eucharystii jako sprzeczną z Biblią. Odrzucał rzeczywistą obecność ciała i krwi Jezusa podczas eucharystii i uznawał tylko ich obecność mistyczną. W grudniu 1525 r. udał się z napisanymi rozprawami teologicznymi do Wittenbergi, gdzie polemizował z wybitnymi teologami luteranizmu i samym Lutrem. Doprowadziło to do ostrego sporu, podczas którego zarzucił Lutrowi tworzenie "nowego papizmu (katolicyzmu)". W wyniku tego grupa Schwenkfelda oderwała się od luterańskiej doktryny i zaczęła realizować ideał "pierwotnego Kościoła chrześcijańskiego".

Nasilający się konflikt z Kościołem luterańskim oraz z księciem legnickim spowodował, że Schwenkfeld wraz z wyznawcami organizował liturgię potajemnie. Po pewnym czasie, powierzywszy kierownictwo nad swoją grupą religijną swojemu przyjacielowi Valentinowi Krautwaldowi, dobrowolnie opuścił Śląsk w 1529 r. i zamieszkał w Strasburgu. Głosił całkowitą wolność wyznania, tolerancję religijną i rozdział Kościoła od państwa. Był zwolennikiem dualizmu, t.j. całkowitej odrębności ducha i materii (także w osobie Jezusa, który jego zdaniem stopniowo porzucał swoją naturę ludzką na rzecz natury boskiej, jako Istota Wieczna, nigdy nie stworzona).Te niepopularne poglądy zmusiły go do opuszczenia miasta w 1533 r. Zaczął podróżować jako wędrowny kaznodzieja po Palatynacie i Szwabii, gdzie w Augsburgu założył swoją grupę wiernych (przetrwali tam do XVII w.). Wyznawców znajdował głównie wśród szlachty i bogatych mieszczan. Praktykowali oni przeważnie w ukryciu, w domach prywatnych. Następnie Schwenkfeld osiadł na kilka lat w Ulm. W 1538 r.  stworzył własną tzw. "doktrynę Niebiańskiego Ciała" – głosił, iż Jezus jako Bóg nigdy nie został stworzony i nie urodził się w rzeczywistości. Te poglądy zmusiły go do opuszczenia Ulm, znowu podjął życie wędrownego kaznodziei i założył w okolicach kolejne swoje ugrupowania.

W 1550 r., kiedy okolice zajęły wojska katolickie, zmuszony był ukrywać się (jako brat Eliander) w klasztorze franciszkanów w Esslingen am Neckar. Jednak po wyzwoleniu przez protestantów, prześladowania przeciwko Schwenkfeldowi i jego zwolennikom nasiliły się. Zmarł i został pochowany w tajemnicy, miejsce pochówku nie jest znane. W Osieku postawiono Schwenckfeldowi pomnik.

Napisał około 50 rozpraw teologicznych i ponad 200 listów do współwyznawców. Krytyka i konsekwencje, na które był narażony, wymusiły na nim wydanie części pism pod pseudonimem. Działał przede wszystkim poprzez swoje pisma i prowadził obszerną korespon­dencję dotyczącą zagadnień wiary. Jego dzieła literackie zebrane są w obszerny Corpus Schweckfeldianorum (19 tomów w formacie folio). Duchowość, stworzona przez Schwenkfelda (zawarta głównie w Wielkim Wyznaniu Chwały Chrystusa z 1541 r.), cechuje się głębokim mistycyzmem, zawiera elementy pietyzmu, co daje podstawę do stwierdzenia, że jest jednym z jego z prekursorów. Doktrynę cechują wpływy anabaptyzmu oraz starożytnego monofiztyzmu. Na podstawie doktryny "niebiańskiego ciała" można także posądzić Schwenkfelda o doketyzm. Cechą charakterystyczną jest też odrzucanie chrztu dzieci, zewnętrznych form kultu i podziałów między chrześcijanami. Współwyznawcom Schwenkfeld zabraniał udziału w wojnie i noszenia broni a także składania przysięgi. Odrzucał pojęcie "religii państwowej". Jego poglądy wywarły znaczny wpływ na rozwój purytanizmu i pieryzmu.

Na Śląsku w okolicach Złotoryi i Lwówka istniały, podobnie jak w Niem­czech Płd. wspólnoty powołujące się na Schwenckfelda i głoszoną przez nie­go ewangelię, czytały i wydawały jego pisma. Wykazały się one znaczącą siłą przetrwania. W poł. XVIII w. większość z nich zdecydowała się wyemigrować do Ameryki. W Pensylwanii stworzyły ist­niejący do dziś kościół, w pełni świadom swych korzeni. Wieczerza Pańska znów sprawowana jest wspólnie. Pisma von Schwenckfelda zostały wydane przez nich w latach 1907-1961. Pełna wyrze­czeń droga zwolenników Schwenckfelda z ojczyzny w okolicach Złotoryi poprzez Herrenhut, z Drezna statkiem po Labie aż do Hamburga, a stamtąd statkiem do Filadelfii, została przez nich opisana ze szczegółami, jednak bez słowa skargi, zawiera informacje o pożegnaniu z gro­bami przodków, śmierci licznych człon­ków wspólnoty, zwłaszcza dzieci, którzy nie przetrwali trudów drogi. Jego doktryna doprowadziła do powstania odrębnego Kościoła, który obecnie istnieje w  USA (około 3000 wyznawców).

Wykorzystano następujące źródła:
H. Unverricht, Życiorysy legniczan i mieszkańców ziemi legnickiej 1241-1945, t. I-III, Legnica 2008,
http://pl.wikipedia.org