Benjamin Bilse

Skrzypek, dyrygent i kompozytor 

(*17.08.1816 Legnica, +13.07.1902 Legnica)

Benjamin Bilse, ewangelik, urodził się jako syn właściciela gospody. Począt­kowo kształcony był przez legnickiego muzyka miejskiego Siegiesmunda Scholza. Już we wczesnej młodości grał doskonale na skrzypcach, zastępując w razie po­trzeby dyrygenta legnickiej miejskiej orkiestry.
Po dalszą naukę udał się na początku 1842 r. do Wiednia do znanego wirtuoza Josepha Böhma. W czasie wiedeńskich studiów grał pierwsze skrzypce w orkiestrze Johanna Straussa (syna), koncertując z nią i podróżując przez dziewięć miesięcy. Od października 1842 do roku 1846 był muzykiem miejskiej orkiestry w Leg­nicy (od 1845 z tytułem kapelmistrza), wielokrotnie wyjeżdżając z nią poza Legnicę. W sezonie letnim muzycy koncertowali często w sudeckich miejscowościach uzdrowiskowych. Po konflikcie z legnickim samorządem Bilse w 1868 zamieszkał w Berlinie, gdzie został mianowany w 1876 przez króla pruskie­go Wilhelma I królewskim muzykiem nadwornym i prowadził tam od 1870 wystę­py muzyczne na dworze. Mimo to, każdej jesieni powracał do Legnicy. 
W kolejnych latach organizował z sześćdziesięcioma własnymi muzykami berlińskie „Conversations und Gartenkonzerte", „Bilse-Konzerte", które w sezonie zimowym codziennie odbywały się w sali koncertowej. Cieszyły się one wielką popularnością wśród publiczności z klasy średniej, a także młodzieży. W czasie koncertów z programem mie­szanym, które Bilse dyrygował zwrócony do publiczności, w sali koncertowej po­dawano napoje.
W okresie berlińskim także podejmował liczne wyjazdy koncertowe za granicę, gdzie zdobywał uznanie (np. sezony koncertowe 1873-1875 w Sankt Petersburgu). W czasie jednego z takich wyjazdów występował w lipcu i sierp­niu 1878 w Czarnej Filharmonii w Ry­dze. Jako pierwszy na Łotwie wykonał tam m.in. dwie pierwsze symfonie Brahmsa. W czasie podróży odwiedził nie­mal całe Niemcy, Belgię, północną Fran­cję i siedmiokrotnie Warszawę i Polskę. W Warszawie Bilse koncertował w Dolinie Szwajcarskiej i Resursie Kupieckiej. Tutaj legnicki muzyk zaprzyjaźnił się ze Stanisławem Moniuszką. Przyjaźń była bardzo bliska, o czym świadczy fakt, że na pogrzebie Moniuszki w 1872 r. orkiestra Bilsego szła na czele konduktu pogrzebowego, grając potem nad otwartą trumną Marsz żałobny Chopina. W 1867 orkiestra Bilsego z sukcesem wystąpiła w Paryżu z oka­zji Wystawy Światowej, a Bilse zyskał duże uznanie jako dyrygent. W 1873 i 1875 r. z orkiestrą Bilsego występował w Berlinie sam Richard Wagner.
W 1882 część muzy­ków orkiestry odmówiła wyjazdu do Warszawy na okolicznościowy koncert. Niesubordynowani muzycy, którzy zostali przez Bilsego bez skrupułów wyrzuceni z orkiestry, założyli nową własną orkiestrę, Filharmonię Berlińską. W ten sposób Bilse wbrew swej woli został jed­nym z akuszerów tej słynnej orkiestry.
W roku Bilse 1884 usunął się z życia publicznego do Legnicy, gdzie zmarł z dala od wielkich wydarzeń muzycznych. Odznaczono go orderem Czerwonego Orła i pruskim Orderem Koronnym.
Bilse był żonaty i miał 2 synów. Jego brat Ferdinand był pierwszym wiolon­czelistą w orkiestrze, inny brat, August Bilse, działał jako holenderski muzyk w Surinamie.

Benjamin Bilse komponował tańce i marsze, które zdobyły wielką popularność. Pisał także kompozycje na specjalne wydarzenia w mieście: na uroczystość otwarcia linii kolejowej Legnica-Wrocław w 1845 skomponował galopadę, a z okazji poświęcenia legnickiej Alei Orła Białego [Aleja Baumgarta] napisał polkę.

Bilse był pierwszym znaczą­cym dyrygentem Berlina i zagrał ze swoją orkiestrą praktycznie cały muzyczny repertuar orkiestrowy aż do dzieł najnowszych. Współcześni mu wspominają, że był surowym i wyczulonym na precyzję wykonania dyrygentem, uwielbiającym spektaku­larne efekty dźwiękowe. Kształcił rów­nież w przykładnej dyscyplinie młode talenty. Czterech z jego uczniów piasto­wała później stanowiska jako pruscy kapelmistrze wojskowi.
W 1852 r. Bilse zorganizował I Legnicki Festyn Śpiewaczy, na którym zaprezentowały się liczne chóry, w tym spoza Legnicy. Do tej imprezy nawiązuje organizowany nieprzerwanie od 1967 r. festiwal chórów "Legnica Cantat".
Benjamin Bilse cieszył się wielkim szacunkiem i uznaniem współczesnych mu legniczan. Już pod koniec XIX w., jeszcze za życia muzyka, jego imieniem nazwano nowo wytyczoną ulicę (dzisiejszą Jana Pawła II) i plac (dzisiejszy Skwer Orląt Lwowskich). Obecnie ulica przy zachodnim skrzydle legnickiej Akademii Rycerskiej nosi nazwę wybitnego legnickiego dyrygenta.

Wykorzystano następujące źródła:
W. Raszewski T. Rollauer, Legnica. Dzieje miasta, Wrocław 2004
H. Unverricht, Życiorysy legniczan i mieszkańców ziemi legnickiej 1241-1945, t. I-III, Legnica 2008,
http://pl.wikipedia.org
http://www.liegnitz.pl